– Uczciwy przedsiębiorca może zwiększyć swoje bezpieczeństwo w obrocie gospodarczym, między innymi rzetelnie weryfikując swoich kontrahentów biznesowych i zwracając uwagę na okoliczności, w jakich przebiega transakcja – mówi Paweł Cybulski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów, zastępca szefa Krajowej Administracji Skarbowej.
Dlaczego właśnie podatek VAT znalazł się na celowniku przestępców, czy w ogóle możliwe jest wyeliminowanie procederu wyłudzania podatku VAT?
Podatek VAT jest podatny na oszustwa z uwagi na swoją konstrukcję. W ostatnich latach w Polsce i w innych państwach UE obserwujemy niepokojące zjawisko wykorzystania mechanizmów konstrukcji tego podatku do uzyskania niezgodnych z prawem korzyści finansowych. Dotyczy to przede wszystkim uszczupleń należności budżetowych poprzez wyłudzenie nienależnego zwrotu VAT lub nieodprowadzenie VAT. Skala tych nieprawidłowości jest duża, również w Polsce.
Mechanizm wyłudzeń przyjmuje najczęściej postać tzw. karuzeli podatkowej. Polega on na wytwarzaniu łańcucha fikcyjnych transakcji biznesowych pomiędzy co najmniej dwoma – a w praktyce znacznie więcej – krajami UE. W mechanizmach tych wykorzystywani są uczciwi przedsiębiorcy, nieświadomi swojej roli w procederze, którzy uwiarygadniają transakcję. Bez nich karuzele i mechanizmy wyłudzeń byłyby trudne do zorganizowania albo wręcz niemożliwe. Często skuszeni atrakcyjnymi okolicznościami transakcji liczą na łatwy zysk i nie dostrzegają lub nie chcą dostrzec ryzyka.
Przestępcy bezwzględnie wykorzystują brak wiedzy przedsiębiorców, wciągając ich do udziału w karuzeli podatkowej. W konsekwencji tacy przedsiębiorcy są nie tylko wykorzystani przez nieuczciwe podmioty, niejednokrotnie zorganizowane grupy przestępcze, ale ponoszą także końcową odpowiedzialność.
W ostatnich dwóch latach działania Ministerstwa Finansów i Krajowej Administracji Skarbowej koncentrowały się przede wszystkim na uszczelnianiu systemu VAT i na poprawie jego ściągalności. W tym zakresie wprowadzonych zostało do krajowego porządku prawnego szereg aktów prawnych, których skutkiem są wzrastające wpływy budżetowe z VAT. Mając na uwadze ewaluację skuteczności wprowadzonych zmian, niezbędne jest monitorowanie ich wpływu na obszary i mechanizmy oszustw w podatku VAT, szczególnie że grupy towarowe wykorzystywane do dokonywania oszustw podlegają ciągłym zmianom.
W jakich sektorach – oprócz paliwowego – najczęściej dochodzi do wyłudzania podatku VAT? Jak wypadają branże spożywcza i drogeryjna?
Zasadą jest, że każdy towar może być przedmiotem karuzeli i faktycznie przez ostatnie lata oszustwa dotknęły wiele branż. Wśród tych, które poniosły największe straty, należy wymienić branże: paliwową, stalową, elektroniczną, rzepakową, motoryzacyjną. Według ustaleń urzędów celno-skarbowych branża spożywcza i drogeryjna nie znajdowały się w grupie szczególnie narażonych na oszustwa VAT.
Dlaczego walka z tymi przestępcami wymagała wprowadzenia takich regulacji jak mechanizm podzielonej płatności?
Mechanizm podzielonej płatności to systemowe rozwiązanie, istotny element wprowadzonego w ostatnim czasie pakietu uszczelniającego. Jego celem jest uszczelnienie systemu podatku VAT. Uszczelnienie to jest realizowane poprzez wyeliminowanie zjawiska znikającego podatnika, czyli podmiotu, który wystawia fakturę z wykazaną kwotą VAT, otrzymuje zapłatę za całą fakturę, a następnie znika, nie rozliczając podatku VAT z tej faktury z urzędem skarbowym. Takie działania oznaczają nie tylko mniejsze wpływy z podatku VAT, ale również wywołują negatywne konsekwencje dla uczciwie działających podatników, którzy są wplątywani w proceder wyłudzania podatku VAT.
Przeprowadzenie transakcji z nieuczciwym kontrahentem może bowiem spowodować negatywne konsekwencje dla nabywcy, które w skrajnym przypadku oznaczają zakwestionowanie prawa do odliczenia podatku naliczonego, określenie zaległości podatkowej oraz odsetek za zwłokę, wymierzenie sankcji, a nawet kary z Kodeksu karnego skarbowego.
Potrzebne były zatem działania, które stanowiłyby ochronę dla uczciwie działających podatników przed wplątaniem ich w proceder wyłudzania podatku VAT. Jednym z takich rozwiązań, które zarówno poprawia stabilność wpływów z tytułu podatku VAT, jak i daje ochronę dla uczciwie działających podatników, jest właśnie mechanizm podzielonej płatności.
Co ważne, mechanizm podzielonej płatności to dodatkowa forma rozliczeń, której stosowanie jest dobrowolne. O jego zastosowaniu każdorazowo decyduje nabywca, który jest stroną słabszą względem dostawcy, gdyż musi polegać na domniemaniu uczciwości dostawcy. Każdy przedsiębiorca powinien zatem przeanalizować, czy w jego przypadku zachodzą okoliczności uzasadniające rozliczenie się z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności, na przykład warunki transakcji budzą wątpliwości, nie są przejrzyste, transakcja z nowym, nieznanym kontrahentem.
Jednak niektórzy przedsiębiorcy uważają, że mechanizm podzielonej płatności (MPP) może być kłopotliwy dla tych uczciwych, a nawet – jak się obawiają – zachwiać ich płynnością finansową?
Biorąc pod uwagę dobrowolność stosowania mechanizmu podzielonej płatności, nie mogę zgodzić się z twierdzeniem, że rozwiązanie to jest kłopotliwe z punktu widzenia uczciwie działających przedsiębiorców. Jeżeli dana transakcja nie budzi wątpliwości, nie ma żadnych przeszkód do stosowania dotychczasowych form rozliczeń.
Co do obaw o negatywny wpływ mechanizmu podzielonej płatności na sytuację finansową, to chciałbym wskazać, że kwestia ta była przedmiotem szerokich analiz już na etapie wypracowywania modelu, jaki ma zostać wprowadzony do polskiego systemu prawnego. Mając wiedzę na temat skutków, jakie wywołuje mechanizm podzielonej płatności wprowadzony w innych państwach, przy wyborze opcji, jaka ma zostać wdrożona w Polsce, zdecydowano, że najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia przedsiębiorców będzie oparcie mechanizmu na systemie bankowym, a nie, jak to funkcjonuje przykładowo we Włoszech, na rachunku bankowym organu podatkowego, gdzie środki są zamrażane na kontach organów podatkowych. Zatem już na etapie projektowania wyeliminowano zasadniczą wadę systemu powodującą zatory płatnicze. Ponadto, na wypadek ewentualnego nagromadzenia się środków na rachunku VAT, wprowadzono możliwość wnioskowania do naczelnika urzędu skarbowego o zgodę na ich przekazanie na rachunek główny (rozliczeniowy czy rachunek w SKOK) w celu swobodnego dysponowania.
Oczywiście zdaję sobie sprawę, że mimo podjętych starań, aby wprowadzone regulacje nie obciążały przedsiębiorców, w pewnych grupach podmiotów mogą wystąpić sytuacje pogorszenia płynności finansowej. Między innymi z tych względów postanowiono, że stosowanie mechanizmu podzielonej płatności będzie dobrowolne, tak aby każdy przedsiębiorca mógł zdecydować, biorąc pod uwagę specyfikę swojej działalności, czy chce stosować ten mechanizm jako formę rozliczeń. Jeżeli z jakichś przyczyn nie jest zainteresowany, to może zastrzec w umowie, że płatność za wystawioną przez siebie fakturę chce otrzymywać inaczej niż w podzielonej płatności. Ponadto dokładamy wszelkich starań, aby składane przez podatników wnioski o uwolnienie środków z rachunku VAT były rozpatrywane jak najszybciej. Szczególną uwagę w tym zakresie kierujemy na podatników, którzy wskazują, że mają problemy z wypełnieniem swoich zobowiązań finansowych, przykładowo zapłatą pensji pracownikom. Zaleciliśmy, aby w takich sytuacjach urzędy skarbowe rozpatrywały wnioski o uwolnienie środków z rachunku VAT w sposób priorytetowy.
Z drugiej strony – czy MPP może całkowicie uchronić uczciwych przedsiębiorców przed nieuczciwymi?
Mechanizm podzielonej płatności nie jest oczywiście złotym środkiem na wyeliminowanie wszelkich patologii pojawiających się w obrocie gospodarczym. Nie sądzę, żeby w jakimkolwiek kraju istniał jeden mechanizm całkowicie eliminujący nieuczciwe działanie podmiotów. Jak powiedziałem wcześniej, jest to jeden z elementów wprowadzonego pakietu uszczelniającego, na który składa się kilka rozwiązań. Mam tutaj na myśli STIR, JPK oraz tzw. black listę, czyli ujawnianie publicznie podatników, którzy zostali wykreśleni z rejestru VAT lub też którym w ogóle odmówiono rejestracji. Mechanizm podzielonej płatności stanowi zatem dodatkowe narzędzie ochronne, po które w każdej chwili może sięgnąć uczciwy przedsiębiorca, aby zwiększyć bezpieczeństwo swoich interesów.
Ministerstwo Finansów i Krajowa Administracja Skarbowa udostępniają „Metodykę w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców w transakcjach krajowych”. Czy stosowanie tych wskazówek zagwarantuje przedsiębiorcy, że uniknie zawarcia transakcji z kontrahentem wyłudzającym VAT? Jeśli mimo zastosowania tych wskazówek okaże się, że trafił na nieuczciwego przedsiębiorcę, jak zostanie potraktowany przez administrację skarbową?
Uczciwy przedsiębiorca może zwiększyć swoje bezpieczeństwo w obrocie gospodarczym, między innymi rzetelnie weryfikując swoich kontrahentów biznesowych i zwracając uwagę na okoliczności, w jakich przebiega transakcja, szczególnie jeśli dotyczy ona nowego kontrahenta. To kluczowe na etapie rozpoczęcia współpracy, ale powinno być dokonywane systematycznie w późniejszym okresie. Szereg okoliczności, na które przedsiębiorca powinien zwrócić uwagę, prezentuje „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych”.
„Metodyka” to zbiór wskazówek pomocnych urzędnikom skarbowym w ocenie dochowania należytej staranności w VAT przez przedsiębiorców oraz swoisty „drogowskaz” dla przedsiębiorców, wskazujący im, w jaki sposób mogą dochować należytej staranności. „Metodyka” jest stosowana do nabywców towarów w obrocie krajowym, którzy nie dokonali oszustwa oraz nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy oszustwu w zakresie VAT. Organy podatkowe powinny ocenić, czy przedsiębiorca należycie zweryfikował swojego kontrahenta (dostawcę towaru) i okoliczności zawieranej transakcji. Jeżeli przedsiębiorca zignoruje obiektywne okoliczności wskazujące na to, że transakcja może mieć na celu naruszenie prawa lub oszustwo, jego prawo do odliczenia VAT powinno zostać zakwestionowane. Jeżeli podatnik podejmie działania wskazane w „Metodyce”, istotnie zwiększa prawdopodobieństwo dochowania należytej staranności.
Chciałbym przy tym zaznaczyć, że przy ocenie dochowania należytej staranności bardzo istotną przesłanką będzie dla organów KAS to, czy podatnik zapłacił w mechanizmie podzielonej płatności. Jeżeli podatnik zweryfikuje swojego kontrahenta od strony formalnej oraz zapłaci w podzielonej płatności, wówczas, co do zasady, można będzie uznać, że podatnik dochował należytej staranności. Organy podatkowe mogą uwzględniać również inne niż wymienione w dokumencie okoliczności transakcji lub podjęte przez podatnika działania. Jeśli podatnik nie podejmie działań opisanych w „Metodyce”, nie traci automatycznie prawa do odliczenia podatku VAT. Jeśli urząd zakwestionuje rozliczenia w podatku VAT, podatnik może wykazywać, że dochował należytej staranności przy zawieraniu transakcji w dowolny inny sposób.
Dlaczego wskazówki zawarte w „Metodyce” nie zostały uwzględnione w przepisach?
„Metodyka” dotyczy oceny ryzyka braku dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych. Samo pojęcie należytej staranności wywodzi się z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i stanowi generalny test oceny zachowania nabywcy w danych okolicznościach. Z uwagi na nieostry charakter pojęcia należytej staranności właściwie niemożliwe jest zapisanie w formie legislacyjnej wzorca oceny zachowania podatnika. Ocena dochowania należytej staranności – zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – powinna być realizowana przez organ podatkowy przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej transakcji. Na taki obowiązek wskazano również w „Metodyce”: „Każda sytuacja powinna być rozpatrywana przez organ podatkowy na tle całokształtu okoliczności towarzyszących danej transakcji gospodarczej”.
Rozmawiała Barbara Mikusińska-Ozdobińska, „Handel” oraz www.handelextra.pl
Wywiad przeprowadzony w ramach kampanii edukacyjnej Bezpieczna transakcja.
Kampania Bezpieczna transakcja skierowana jest do przedsiębiorców i dotyczy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Stanowi uzupełnienie działań prawnych Ministerstwa Finansów i odpowiada na deficyt wiedzy w tym zakresie. Ma wyjaśniać mechanizmy wyłudzeń w VAT i zwiększać świadomość przedsiębiorców na temat tego, jak chronić się przed nieświadomym wciągnięciem w karuzelę podatkową. Akcja zwraca też uwagę przedsiębiorców na rolę dochowania należytej staranności w obrocie gospodarczym oraz prezentuje mechanizm podzielonej płatności.
Kampanii towarzyszy strona internetowa – www.bezpiecznatransakcja.mf.gov.pl
