Zbliża się termin startu systemu kaucyjnego. W ostatnich miesiącach branża handlu głośno wyrażała zaniepokojenie sytuacją, w której się znalazła: wystosowała 2 apele (8 kwietnia oraz 16 czerwca), w których przedstawiła najważniejsze zagrożenia identyfikowane przez przedsiębiorców. W odpowiedzi na liczne prośby o spotkanie 9 lipca 2025 r. odbyło się posiedzenie sejmowej Podkomisji stałej ds. monitorowania gospodarki odpadami, 14 lipca 2025 r. także spotkanie w Ministerstwie Klimatu i Środowiska z Ministrą Anitą Sowińską, później również spotkania z przedstawicielami parlamentu i rządu. Głos branży handlu – kluczowego ogniwa systemu kaucyjnego – wciąż jednak pozostaje niewysłuchany.
Handel w systemie kaucyjnym
Obecnie w Polsce jest ok. 73,4 tysiące sklepów detalicznych, z czego ok. ¾ (czyli blisko 50 tysięcy) stanowią placówki do 200 m2. Sklepy o powierzchni poniżej 200m2 nie mają obowiązku wchodzenia w pełny system kaucyjny. Na podstawie doświadczeń w innych państwach, które wprowadziły analogiczne rozwiązania, ocenia się jednak, że te sklepy, które nie będą uczestniczyć w pełnym systemie kaucyjnym stracą ok. 30% przychodów. W praktyce oznacza to bankructwo.
Na przestrzeni ostatnich 10 lat o ok. 25 tysięcy zmalała liczba sklepów detalicznych: z 98,5 tys. do 73,4 tys., z czego ponad 18 tys. stanowiły sklepy do 300 m2. Format lokalnych polskich sklepów kurczy się najszybciej na rzecz rosnących w siłę dyskontów. Prognozy wskazują na utrzymanie tego trendu w kolejnych latach – a niewłaściwie wdrożony system kaucyjny może jeszcze bardziej pogłębić i przyspieszyć to zjawisko.
Jednym z najistotniejszych wyzwań stojących przed detalistami są kwestie finansowe systemu kaucyjnego. Na podstawie przeprowadzonego badania wiemy, że wdrożenie pełnego systemu kaucyjnego wymaga stworzenia dodatkowego etatu lub zakupu maszyny do sklepu.
Co więcej, proponowane handlowcom przez operatorów systemu kaucyjnego stawki opłat manipulacyjnych tzw. handling fee (0,10–0,12 zł za butelkę PET automatycznie, 0,03-0,10 zł ręcznie) są drastycznie niższe niż realne koszty zbiórki – zgodnie z wyliczeniami sieci handlowych te stawki powinny kształtować się na poziomie min. 0,17-0,19 groszy. Sklepy detaliczne mogą więc ponosić straty miesięczne w wysokości 2 000 – 2 500 zł, a rocznie 24 000 – 30 000 zł za średnią placówkę.
Zgodnie z art. 40i ust. 1 pkt 6 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami ciężar finansowy systemu spoczywa na podmiotach wprowadzających, nie na sklepach detalicznych. Przenoszenie kosztów zbiórki odpadów handlowcom poprzez umowy zawierane w warunkach przymusu ustawowego może być naruszeniem przepisów prawa.
Dlatego handel apeluje o:
- Wyraźne wpisanie w zezwoleniach przez MKiŚ, że podmioty reprezentujące pokrywają pełne koszty zbiórki, tak jak przewiduje ustawa.
- Ustalenie mówiące o minimalnej kwocie handling fee – pierwotnie brak tego zapisu nastawiony był na konkurencyjność pomiędzy operatorami. Obecnie są oni ze sobą porozumieni i oferują zbliżone stawki, niższe niż minimalne zabezpieczenie.
- Opublikowanie interpretacji zezwalających sklepom na odmowę zawarcia umowy, jeśli operator nie gwarantuje pokrycia kosztów zbiórki.
- Cofnięcie zezwoleń operatorów, którzy zawierają umowy niezgodne z prawem – tj. niegwarantujące pokrycia kosztów zbiórki.
- Przeanalizowanie gotowości systemu do wdrożenia z dniem 1 października 2025 r., a jeśli nie jest on gotowy – przesunięcie startu na 2026 rok.
– Popieramy proekologiczne rozwiązania, ale nie kosztem sklepów. Handel nie jest przeciwny systemowi kaucyjnemu, jednak wymaga uczciwego i zgodnego z prawem modelu rozliczeń. Bezczynność MKiŚ względem branży handlu, ignorowanie postulatów i brak dialogu zagrażają stabilności oraz konkurencyjności MŚP i lokalnego handlu – komentuje Prezes Polskiej Izby Handlu Maciej Ptaszyński.
Kluczowe zagrożenia dla polskiego handlu – szczególnie lokalnych sklepów:
- Niedopuszczalnie niskie opłaty dla sklepów – operatorzy systemów kaucyjnych oferują tzw. handling fee znacznie niższe od realnych kosztów obsługi zbiórki, co jest sprzeczne z założeniami ustawy i prowadzi do comiesięcznych strat na samo dopłacanie do systemu.
- Brak dofinansowania automatów zwrotnych – nie przewidziano żadnego mechanizmu wsparcia czy dopłat na zakup i serwisowanie automatów do przyjmowania opakowań, co w praktyce uniemożliwia małym sklepom efektywne uczestnictwo w systemie.
- Brak minimalnych standardów obsługi – ustawa nie określa częstotliwości odbioru worków z opakowaniami ani wymagań sprzętowych, przez co sklepy zostają zdane na arbitralne harmonogramy operatorów, narażając je na zatory logistyczne i magazynowanie odpadów.
- Dodatkowe koszty ubezpieczenia – małe sklepy nie mają zagwarantowanego przez ustawodawcę ani operatorów dodatkowego ubezpieczenia od kradzieży czy uszkodzeń zebranych opakowań, co może pociągnąć za sobą kolejne wydatki i ryzyko finansowe.
- Brak nadzoru nad rozliczeniami kaucji – nie wprowadzono centralnego mechanizmu monitorowania płatności i terminów zwrotu kaucji między operatorami a sklepami, co grozi opóźnieniami w wypłatach i zatorami płatniczymi.
- Zamrożony kapitał obrotowy – sklepy są zmuszone utrzymywać w kasach kaucje na poczet przyszłych zwrotów, co w okresach szczytowych (np. wakacje) może blokować istotne środki obrotowe i ograniczać zdolność do bieżącego funkcjonowania.
- Niewystarczający poziom obsługi od licencjonowanych operatorów – już dziś operatorzy przystępujący do systemu nie gwarantują należytego poziomu serwisu (np. szkolenia personelu, wsparcia IT), co potwierdzają pierwsze testy automatów prowadzone w sieciach dyskontów.
- Brak jasnych odpowiedzi na wątpliwości prawne – nie opracowano ani nie opublikowano wytycznych dla sklepów dotyczących dochodzenia roszczeń w przypadku narzucania przez operatorów umów niezgodnych z ustawą, co może prowadzić do sytuacji, gdy przedsiębiorca nie będzie w stanie skutecznie odmówić podpisania niekorzystnej umowy.
- Brak państwowego nadzoru nad ogromnymi środkami kaucji – w perspektywie najbliższej dekady w systemie kaucyjnym może zostać zaangażowanych nawet 37 mld zł depozytów (koszty wdrożenia systemu), stanowiących setki miliardów złotych w ruchu finansowym. Pozostawienie takich środków bez centralnego nadzoru państwa zwiększa ryzyko oszustw (np. fałszywe butelki, wielokrotne zwroty tych samych opakowań) oraz możliwości wyprowadzania kapitału z systemu, co może prowadzić do poważnych strat dla małych sklepów i operatorów.
- Brak jakiejkolwiek powszechnej informacji i budowania świadomości w opinii publicznej nt. startu i zasad systemu kaucyjnego, czego skutkiem może być kompletna dezorientacja i oburzenie wśród konsumentów oraz zaśmiecenie sklepów detalicznych opakowaniami nieprzeznaczonymi do systemu.
Opinia prawna dotycząca sytuacji placówek handlowych w systemie kaucyjnym
Z memorandum kancelarii Kochański & Partners sp. k. dla Polskiej Izby Handlu i sieci handlowych
Zgodnie z art. 40i ust. 1 pkt 6 Ustawy opakowaniowej, na podmiocie reprezentującym ciąży ustawowy obowiązek zapewnienia finansowania kosztów zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez jednostki handlowe. Oznacza to, że przeniesienie przez podmioty reprezentujące obowiązku finansowania systemu kaucyjnego na jednostki handlowe – w drodze ww. umów zawieranych w ramach przymusu ustawowego – może stanowić naruszenie prawa. Jest to fundamentalna zasada systemu kaucyjnego, zgodnie z którą ciężar finansowy spoczywa na wprowadzających produkty w opakowaniach, a nie na podmiotach zbierających. Wszelkie próby przerzucenia tych kosztów na jednostki handlowe, wynikające z zapisów proponowanych umów, są jawnym obejściem przepisów Ustawy opakowaniowej.
W przypadku naruszenia przepisów Ustawy opakowaniowej określających obowiązki podmiotu reprezentującego (w tym obowiązek zapewnienia finansowania systemu) lub warunków określonych w zezwoleniu, podmiot reprezentujący może być wezwany przez Ministra Klimatu i Środowiska do niezwłocznego zaniechania naruszeń, przy jednoczesnym wyznaczeniu terminu usunięcia nieprawidłowości.
W przypadku dalszego prowadzenia systemu kaucyjnego w sposób, który narusza przepisy Ustawy opakowaniowej lub warunki określone w zezwoleniu, względem takiego podmiotu może zostać podjęta decyzja w sprawie cofnięcia zezwolenia. Zastosowanie tego środka powinno być celem priorytetowym dla Ministra Klimatu i Środowiska w sytuacji uporczywego naruszania prawa przez operatora. Fakt, iż cofnięcie zezwolenia jest obligatoryjne, stanowi potężny instrument presji, który powinien skutecznie zniechęcać podmioty reprezentujące do naruszania swoich obowiązków i warunków zezwolenia.
